Neushoorns zijn het op één na grootste landzoogdier op aarde en worden algemeen beschreven als een ‘keystone species’, wat betekent dat ze een onevenredig belangrijke rol spelen binnen bepaalde ecosystemen. Aan het begin van de 20e eeuw zwierven ongeveer 500.000 neushoorns door Afrika en Azië, die de uitgestrekte savanne- en boslandschappen die ze bewoonden vormgaven en ermee interacteerden. Toch was het aantal neushoorns in 1970 gedaald tot ongeveer 70.000, en nam het met elk voorbijgaand jaar verder af. Tegenwoordig wordt de totale neushoornpopulatie geschat op iets minder dan 28.000.
Hoewel brede beschermingsinspanningen de volledige uitsterving van alle Aziatische en Afrikaanse neushoornsoorten hebben voorkomen, blijven stroperij, verlies van leefgebied, klimaatverandering en conflicten met gemeenschappen het bestaan van deze opmerkelijke dieren bedreigen. Verschillende ondersoorten hebben te maken gehad met een enorme afname van de populatie, wat ertoe heeft geleid dat sommige zijn uitgeroepen tot ‘ernstig bedreigd’, ‘uitgestorven in het wild’ en zelfs ‘uitgestorven’ op de Rode Lijst van de IUCN. Niettemin hebben intensieve beschermingsmaatregelen die zijn toegekend aan resterende neushoornstrongholds al een aanzienlijke impact gehad op de populatietrends van sommige.
Neushoornsoorten

Momenteel zijn er vijf soorten neushoorns die nog steeds over de aarde zwerven, waarvan sommige bestaan uit verschillende ondersoorten. De twee soorten die inheems zijn in Afrika zijn de zwarte neushoorn en de witte neushoorn, terwijl de Indische neushoorn, de Javaanse neushoorn en de Sumatraanse neushoorn allemaal inheems zijn in Azië. Hoewel er geen exacte populatietelling is voor de meeste resterende neushoornondersoorten, hebben geïnformeerde schattingen natuurbeschermers een relatief inzicht gegeven in de vraag of huidige strategieën succesvol zijn geweest en welke acties er vervolgens moeten worden ondernomen.
Witte neushoorn

De witte neushoorn komt oorspronkelijk uit Afrika en er zijn twee genetisch verschillende ondersoorten: de noordelijke witte neushoorn en de zuidelijke witte neushoorn.
Het leefgebied van de noordelijke witte neushoorns omvatte voorheen Oeganda, Tsjaad, Soedan, Zuid-Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en de Democratische Republiek Congo. Na tientallen jaren van burgeroorlog en groeiende vraag naar neushoornhoorn werd de ondersoort in 2008 uitgeroepen tot ‘uitgestorven in het wild’, aangezien er nog maar acht noordelijke witte neushoorns over waren in de wereld, die allemaal in twee dierentuinen leefden.
In 2009 werden vier noordelijke witte neushoorns die zich in de dierentuin van Dvůr Králové in Tsjechië bevonden, twee mannetjes en twee vrouwtjes, naar Ol Pejeta Conservancy in Kenia gevlogen om natuurlijke voortplanting tussen de neushoorns te vergemakkelijken. Na mislukte pogingen om te paren, stierven helaas de laatste twee mannelijke noordelijke witte neushoorns, Suni in 2014 en Sudan in 2018, beide door natuurlijke oorzaken. Nu zijn er nog maar twee vrouwelijke noordelijke witte neushoorns over, Najin en Fatu, die beiden leven in het partnerproject van Helping Rhinos, Ol Pejeta Conservancy, en ze worden zwaar beschermd door gewapende bewakers. De noordelijke witte neushoorn, die door de IUCN als ‘ernstig bedreigd (mogelijk uitgestorven in het wild)’ is geclassificeerd, wordt algemeen beschouwd als ‘functioneel uitgestorven’; Hoewel er veelbelovende vorderingen zijn gemaakt, hebben natuurbeschermers met succes embryo’s van de noordelijke witte neushoorn gecreëerd die in de toekomst via in-vitrofertilisatie (IVF) in draagmoeders van de zuidelijke witte neushoorns kunnen worden geïmplanteerd.
Daarentegen is de zuidelijke witte neushoorn momenteel de meest voorkomende neushoornondersoort met ongeveer 16.000 exemplaren die rondzwerven in de savannes van Kenia, Namibië, Zimbabwe en Zuid-Afrika. Aan het einde van de 19e eeuw werd de subpopulatie als uitgestorven beschouwd totdat een kleine groep van 20 tot 50 exemplaren werd aangetroffen in het Hluluwe-iMfolozi Wildlife Park in Kwazulu-Natal, Zuid-Afrika. In een van de meest succesvolle collectieve beschermingsinspanningen van de eeuw floreert de zuidelijke witte neushoorn nu in de beschermde gebieden en wildreservaten die zijn toegewijd aan zijn behoud. De witte neushoorn heeft de IUCN-status ‘bijna bedreigd’. Niettemin blijven de toenemende niveaus van neushoornstroperij in de afgelopen jaren, verergerd door afnemende staatsbudgetten voor bescherming, een risico op uitsterven vormen voor de subpopulatie.
Zwarte neushoorn

De tweede inheemse Afrikaanse neushoornsoort is de zwarte neushoorn, die vier ondersoorten omvat: de zuidelijke-centrale zwarte neushoorn; de oostelijke zwarte neushoorn; de zuidwestelijke zwarte neushoorn; en de westelijke zwarte neushoorn. Met een leefgebied dat ooit Sub-Sahara Afrika besloeg, leden zwarte neushoorns de meest drastische populatieafname van alle neushoornsoorten, waarbij ze 96% van hun aantal verloren tussen 1970 en 1993. Met een populatie van slechts 2.300 over, heeft de implementatie van geconcentreerde anti-stroperij-inspanningen en strategische verplaatsingen naar beschermde gebieden en privéwildreservaten in historische neushoornhabitats de zwarte neushoornpopulaties in de loop van de tijd geleidelijk laten herstellen. De totale schatting van de zwarte neushoornpopulatie bedraagt nu ongeveer 6.421.
Ooit verspreid over zuidelijk Soedan, Ethiopië, Somalië, Kenia, noordelijk-centraal Tanzania en Rwanda, wordt de oostelijke zwarte neushoornpopulatie nu geschat op 583, met een sterke positie in Kenia en groeiende subpopulaties in Zuid-Afrika en noordelijk Tanzania. De ondersoort is sinds 2000 geclassificeerd als ‘ernstig bedreigd’ vanwege de aanhoudende dreiging van stropers, maar verhoogde bescherming die aan subpopulaties wordt toegekend en een sterke focus op biologisch beheer om productieve voortplanting te garanderen, hebben natuurbeschermers hoopvol gemaakt over hun herstel.
De zuidelijke-centrale zwarte neushoorn (of zuidoostelijke zwarte neushoorn) zwierf ooit door Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Mozambique, noordelijk Zuid-Afrika, zuidelijk Democratische Republiek Congo, noordelijk Angola, oostelijk Botswana, Malawi en Eswatini (voorheen Swaziland). Tegenwoordig zijn er met een populatie van ongeveer 1.225 neushoorns bolwerken in Zuid-Afrika, Zimbabwe en zuidelijk Tanzania. De ondersoort is ook opnieuw geïntroduceerd in verschillende historische gebieden, wat heeft bijgedragen aan de populatiegroei van 80% die ze tussen 1994 en 2018 hebben doorgemaakt. Gezien de omvang van eerdere populatieafnames en een relatief vertraagde onderliggende populatiegroei, heeft de zuidoostelijke zwarte neushoorn echter sinds 2000 zijn classificatie ‘ernstig bedreigd’ behouden.
Vanwege de succesvolle beschermingsstrategieën die zijn geïmplementeerd door Namibië, de belangrijkste staat waar de zuidwestelijke zwarte neushoorn voorkomt, is de ondersoort door de IUCN geclassificeerd als ‘bijna bedreigd’ nadat het vijf jaar achtereen een populatie van meer dan 1.000 exemplaren in stand had gehouden. Ondanks een vergelijkbare populatieschatting als de zuidoostelijke zwarte neushoorn, kreeg de zuidwestelijke zwarte neushoorn in de jaren negentig betere bescherming tegen stropers, waardoor de ondersoort zijn populatie over een langere periode kon opbouwen; terwijl de andere twee bestaande ondersoorten beide onderhevig waren aan ongebreidelde door stroperij veroorzaakte afnames van de populaties tot halverwege de jaren negentig. Niettemin, aangezien het behoud van de zuidwestelijke zwarte neushoorn voornamelijk afhankelijk is van de voortdurende uitgaven aan hoogwaardige veiligheids- en beschermingsinspanningen, zouden eventuele verminderingen kunnen leiden tot een toename van stroperij en zo de ondersoort met uitsterven kunnen bedreigen.
Helaas voor de westelijke zwarte neushoorn bleek de intense antropogene druk in hun laatste bekende verspreidingsgebied, Kameroen, fataal voor de subpopulatie. Uitgebreide onderzoeken in 2006 leverden geen waarnemingen of sporen van neushoorns op, maar brachten wel uitgebreid bewijs van stroperij en vervalste rapporten van neushoornsporen door lokale waarnemers aan het licht. Gezien de omvang van de stroperij van wilde dieren, het gebrek aan politieke betrokkenheid bij natuurbehoud in Kameroen en de toenemende vraag naar neushoornhoorn, werd de ondersoort in 2011 door de IUCN uitgestorven verklaard.
JAVAANSE-neushoorn

De Javaanse neushoorn is een van de drie neushoornsoorten die in Azië voorkomen en behoort tot de meest bedreigde van alle vijf neushoornsoorten met een populatie van ongeveer ~50 neushoorns. Er zijn drie geldige taxa van Javaanse neushoornondersoorten: de Indonesische Javaanse neushoorn, de Indische Javaanse neushoorn en de Vietnamese Javaanse neushoorn.
De Indische Javaanse neushoorn werd historisch aangetroffen in noordoostelijk India, Bangladesh en Myanmar. De ondersoort werd echter waarschijnlijk begin 20e eeuw uitgestorven.
De Vietnamese Javaanse neushoorn zwierf ooit door de bossen van Vietnam, Laos, Cambodja en Oost-Thailand. Na tientallen jaren van stroperij en verlies van leefgebied, grotendeels te wijten aan de ontoereikende veiligheidsmaatregelen in beschermde gebieden, hebben uitgebreide onderzoeken van Cat Tien National Park in 2009 vastgesteld dat er slechts één Vietnamese Javaanse neushoorn in het gebied aanwezig is. In april 2010 werd de laatste Vietnamese Javaanse neushoorn door stropers bejaagd, nadat ze was gevonden met haar hoorn verwijderd, waardoor de ondersoort was uitgestorven.
De Indonesische Javaanse neushoorn is de enige nog bestaande ondersoort van de Javaanse neushoorn, met een populatie van 76 neushoorns in het Ujung Kulon National Park, op de westelijke punt van Java. De ondersoort is sinds de jaren 30 beperkt tot het nationale park, daarvoor waren ze te vinden van Thailand tot Maleisië, tot de eilanden Java en Sumatra. Als zodanig is de ondersoort gecategoriseerd als ‘ernstig bedreigd’ op de ICUN Red List; hoewel de bescherming van de laatste overgebleven populatie in het Ujung Kulon National Park in Indonesië een behoorlijke mate van succes heeft, met geen stroperij-incidenten gemeld sinds 2005.
SUMATRAANSE neushoorn

Net als de Javaanse neushoorn is de Sumatraanse neushoorn een van de meest bedreigde neushoornsoorten met een populatie van ongeveer 34 tot 47 individuen. Er zijn drie ondersoorten van de Sumatraanse neushoorn: de Noord-Sumatraanse neushoorn, de Oost-Sumatraanse neushoorn (of Borneose neushoorn) en de West-Sumatraanse neushoorn.
De Noord-Sumatraanse neushoorn werd ooit aangetroffen in India, Bhutan, Bangladesh en Myanmar. Hoewel de ondersoort begin 20e eeuw door autoriteiten in India, Bhutan en Bangladesh meerdere malen werd uitgeroepen tot ‘uitgestorven in het wild’, is er nog steeds een kleine kans dat er nog een kleine populatie bestaat in Noord-Myanmar. Dit wordt echter sterk betwijfeld door wetenschappers vanwege de politieke instabiliteit en de ontoereikendheid van beschermingsmaatregelen in het land.
De Oost-Sumatraanse neushoorn is inheems op het eiland Borneo. In maart 2016 werd een jonge vrouwelijke Oost-Sumatraanse neushoorn gevangen in Oost-Kalimantan (Indonesisch Borneo), wat bewijst dat de ondersoort nog steeds in het wild leeft op de Indonesische kant van Borneo – hoewel wetenschappers schatten dat er slechts 10 neushoorns in de regio leven. In 2019 verklaarde de regering van Maleisië de ondersoort tot ‘uitgestorven in het wild’ in Sabah (Maleisisch Borneo), met slechts één gevangen, niet-voortplantbaar levensvatbaar vrouwtje van de Sumatraanse neushoorn dat nog in het Tabin Wildlife Reserve zat.
De West-Sumatraanse neushoorn zwierf ooit over het schiereiland Maleisië, Sumatra en Thailand. Na tientallen jaren van stroperij, verlies van leefgebied en menselijke verstoring, wordt nu aangenomen dat de ondersoort alleen nog voorkomt in drie beschermde gebieden op Sumatra – Bukit Barisan, Gunung Leuser en Way Kambas National Parks – met de grootste populatie in het Leuser-ecosysteem van Noord-Sumatra. Het bestaan van een subpopulatie in het Bukit Barisan Selatan National Park is echter onlangs in twijfel getrokken vanwege een gebrek aan waarnemingen en een toename van het verlies van leefgebied in de regio.
Ondanks het feit dat er nog steeds Sumatraanse neushoornpopulaties bestaan (voornamelijk op het eiland Sumatra, met een paar verspreid over Kalimantan), leven deze resterende neushoorns in kleine, gefragmenteerde, niet-levensvatbare populaties met beperkte voortplantingsmogelijkheden. Vanwege hun geografische nabijheid tot China en Vietnam, twee belangrijke landen die neushoornhoorn consumeren, is de Sumatraanse neushoorn al tientallen jaren een primair doelwit van de illegale handel in wilde dieren. Habitatverlies door menselijke inmenging, landbouw, palmolieplantages, infrastructuurontwikkeling en catastrofale natuurrampen heeft de overleving van de soort verder onder druk gezet en als gevolg daarvan zijn ze sinds 1996 door de IUCN geclassificeerd als ‘ernstig bedreigd’.
INDISCHE neushoorn

Ook bekend als de grote eenhorige neushoorn, bewoonde de Indische neushoorn ooit de gehele noordelijke regio van het Indiase subcontinent, van Pakistan tot de grens tussen India en Birma, inclusief delen van Nepal, Bangladesh en Bhutan. De soort leed een drastische populatieafname van 1600 tot 1900 en bereikte aan het begin van de 20e eeuw de rand van uitsterven met een populatie van ongeveer 200 neushoorns. Vanwege geconcentreerde beschermingsinspanningen in belangrijke verspreidingsstaten bedraagt de huidige populatie echter ongeveer 4.014 neushoorns met subpopulaties in acht beschermde gebieden in India en vier in Nepal. Niettemin worden deze subpopulaties als gefragmenteerd beschouwd en lopen ze het risico om uit te sterven door onvoorspelbare catastrofale gebeurtenissen, vooral omdat 70% van de resterende grote eenhoornige neushoornpopulatie zich bevindt in het Kaziranga National Park in Assam, een gebied dat gevoelig is voor ernstige jaarlijkse overstromingen.